หลักการวิจารณ์วรรณคดี และวรรณกรรมไทยปัจจุบัน

หลักการวิจารณ์วรรณคดี  และวรรณกรรมไทยปัจจุบัน

การวิจารณ์วรรณคดี  และวรรณกรรมไทย

แนวทางการวิจารณ์วรรณคดีมีการกล่าวถึงประวัติความเป็นมาของบุคคลหรือเหตุการณ์เป็นอย่างไร  ความสำเร็จของบุคคลในเหตุการณ์นั้น ๆ  จำเป็นต้องกำหนดแนวทางในการวิจารณ์วรรณคดี (กรมการศึกษานอกโรงเรียน, ๒๕๔๖ : ๑๗๙) ซึ่งมีแนวทางวิจารณ์ดังนี้

๑.      ศึกษาโครงสร้างของเรื่องโครงสร้างที่ดีเด่นของวรรณคดีประเภทร้อยกรอง ได้แก่ การที่กวีสามารถเลือกแนวเรื่องดำเนินไปอย่างสนุกสนาน ตั้งแต่ต้นจนจบ เนื้อความ และสาระของเรื่องประกอบกันเป็นขั้นตอน เหมาะสมกะทัดรัด จูงใจให้ผู้อ่านสนใจติดตามเช่น เรื่อง ขุนช้างขุนแผน  เป็นเรื่องชีวิตของชายหญิงในครอบครัวที่มีฐานะต่างกัน มีบทบาทการดำเนินชีวิตในรูปแบบ และลีลาต่าง ๆ กัน แต่ เข้ามามีความสัมพันธ์เกี่ยวโยงกันแต่ต้นจนจบ อย่างไม่สามารถตัดให้หลุด หรือขาดไปจากเรื่องได้ ไม่ว่า ขุนไกร ขุนช้าง ขุนแผน พระพันวษา นางพิมพิลาลัย นางบัวคลี่ พระไวย ศรีมาลา ฯลฯ ล้วนแต่มีช่วงจังหวะที่ร้อยเกี่ยวกันเป็นโครงสร้างที่น่าสนใจ ชวนให้ติดตาม จนมีคำกล่าวว่า เรื่องขุนช้างขุนแผนนั้น “อ่านเพลิน หรือ สนุกวางไม่ลง”

เมื่อพิจารณาเรื่องขุนช้างขุนแผน โดยละเอียดแล้วจะเห็นได้ว่า ขุนช้างขุนแผนเป็นลักษณะนิทานที่มีส่วนคล้ายคลึงกับชีวิตจริงของผู้คนในสังคมไทยยุคหนึ่ง  เช่น

การกล่าวถึงสภาพชีวิตจริงในขุนช้างขุนแผน ให้ความสำคัญด้านวิชาความรู้มาก เช่น

          นอกจากนั้นขุนช้างขุนแผนยังให้รสไพเราะของคำประพันธ์เช่น : ตอนชมธรรมชาติโดยมุ่งความไพเราะของเสียงเป็นสำคัญ  

๒.    ศึกษาแก่นของเรื่อง  

  วรรณคดีประเภทร้อยกรองที่จะอ่านได้เพลิดเพลินนั้น จะต้องมีแก่นของเรื่องประทับใจ ซึ่งเกิดจากการที่กวีผู้สร้างสรรค์งานวรรณคดีร้อยกรองนั้น ๆ ได้ใช้ความจัดเจนหรือประสบการณ์ในชีวิต หยิบยกเรื่องราวของผู้คน เหตุการณ์ สิ่งแวดล้อม กฎเกณฑ์สังคม เช่น ศาสนา พฤติกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์ ออกมาให้ร้อยรับกัน ซึ่งอาจเป็นเรื่องที่รู้กันอยู่แล้วทั่วไป หรือเป็นต้นว่า เรื่อง เงาะป่า พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มุ่งแสดงเรื่องชีวิตความเป็นอยู่ของ  “เงาะ”  ชาวเขาเผ่าซาไก ในท้องถิ่นภาคใต้ของไทย ซึ่งเป็นเรื่องที่แปลก และขณะเดียวกันก็เสนอบทบาทของความรักระหว่างชายหญิงที่แน่นแฟ้น ซื่อสัตย์ บริสุทธิ์ คือ ลำหับ ฮะเนา ชมพลา ซึ่งเป็นแก่นของเรื่องที่ประทับใจ ทำให้ผู้อ่านได้รับรสของเรื่องเป็นที่พอใจ ซึ่งเรื่องนี้ ทวีศักดิ์ ญาณประทีป (๒๕๓๒ : ๒๕๘-๒๖๐) ได้สรุปสาระสำคัญของเรื่อง  เงาะป่า  มีดังนี้

ดังนั้น แก่นของเรื่องเงาะป่า คือ วิถีชีวิตของคะนัง ซึ่งเป็นตัวแทนของความเป็นอยู่ของเงาะป่า  ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ลักษณะคำประพันธ์ ใช้กลอนบทละคร มีกาพย์ฉบังแทรกอยู่  ๒  ตอน  คือ  ตอนถวายเครื่องเซ่นแก่เจ้าป่าในพิธีแต่งงานความว่า

กาพย์ฉบัง ๑๖

“อ้าองค์พระพนัสบดี                    อีกองค์พระศรี พรหมรักษ์ฤทธิรณ                         ทวยเทพสถิตพฤกษมณฑล            เชิญรับกำนล อันข้าบรรเจิดจงถวาย                         รับเสวยมางส์ค่างโคควาย              เผือกมันมากมาย อีกทั้งเมรัยชัยบาน” (กาพย์ฉบัง ๑๖  เรื่องเงาะป่า  รัชกาลที่ ๕)

                                               

                       

           

            นอกจากนั้นยังมีเพลงพวงมาลัย  ตอนชะเนาแต่งตัวเตรียมมางานวิวาห์ เช่น

“แม่ศรีเอย                                  แม่ศรีบานเย็น พี่ได้เคยเห็น                                           นั่งกับแม่ฮอยเงาะ แม่แกนิ่วหน้า                                         น้ำตาลงเผาะเผาะ งอนง้อฉอเลาะ                                       เหลือละแม่ศรีเอย” (กลอนเพลงชาวบ้าน เรื่องเงาะป่า รัชกาลที่ ๕)

๓.     ศึกษากลวิธีการดำเนินเรื่อง วิธีการดำเนินเรื่องที่จะทำให้ผู้อ่านได้รับความเพลิดเพลินบันเทิงใจได้แก่  การเสนอเรื่องชวนให้ติดตาม ซึ่งอาจพิจารณาได้จาก

๑)  การเปิดและปิดเรื่อง วรรณคดีประเภทร้อยกรองจำพวกวรรณคดีบริสุทธิ์ มักจะเปิดเรื่องด้วยการสรรเสริญบ้านเมือง การไห้วครู นครหลวง หรือราชสำนัก ส่วนการปิดเรื่องนั้น ควรมีลักษณะประทับใจ หรือสอดคล้องกับแนวเรื่องในวรรณคดีบริสุทธิ์อาจปิดเรื่องด้วยความสมหวังของตัวละครเอก   เช่น   อิเหนา   รามเกียรติ์  หรือปิดเรื่องด้วยความผิดหวังเศร้าสลด  เช่น          ลิลิตพระลอ  มัทนะพาธา  ในวรรณคดีประยุกต์ที่มุ่งให้ความรู้ความคิดอาจปิดเรื่องด้วยบทสรุป หรือ  ความสมบูรณ์ของเนื้อความ

ตัวอย่างการเปิดเรื่อง   สามัคคีเภทคำฉันท์  ของชิต  บุรทัต  เปิดเรื่องด้วยการไหว้ครู  เช่น

                  ๒)  การเลือกรูปแบบ วรรณคดีประเภทร้อยกรอง มีการเสนอเรื่องโดยอาศัยแบบบังคับ หรือ ฉันทลักษณ์เป็นเครื่องมืออันสำคัญ ดังนั้น กวีที่ประสบความสำเร็จในการเสนอเรื่อง ต้องรู้จักเลือกรูปแบบของร้อยกรอง  ที่จะนำมาใช้ในการเสนอเรื่องแต่ละบทแต่ละตอน  ให้สอดคล้องกับเรื่องราว เหตุการณ์ อารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด บทบาทและลักษณะเด่นของตัวละคร เป็นต้นว่า

(๑)  ใช้สัททัลวิกีฬิตฉันท์  ในการพรรณนาเรื่องที่แสดงลักษณะ สง่า ศักดิ์สิทธิ์เป็นที่เทิดทูน

(๒)  ใช้อินทรวิเชียรฉันท์ หรือ วสันตดิลกพรรณาเรื่องที่แสดงลักษณะความงาม

(๓)  ใช้กลอนหก    ในวรรณคดีร้อยกรองบทละคร   ซึ่งสามารถจะนำไปขับร้องและแสดงท่าเคลื่อนไหวได้กะทัดรัด เหมาะสมกับช่วงเวลาตามที่อากัปกิริยาต้องการ ไม่ต้องยืดท่าไปตามความยาวของคำในรูปแบบร้อยกรองชนิดอื่น ๆ

๓)  เอกภาพ  งานวรรณคดีร้อยกรอง โดยเฉพาะวรรณคดีบริสุทธิ์นั้น กลวิธีการเสนอเรื่องที่จะให้ความบันเทิง เพลิดเพลินแก่ผู้อ่านได้สมบูรณ์อีกประการหนึ่งก็คือ ความสามารถของกวีในการสร้างเอกภาพให้แก่เรื่องที่ตนเสนอ   “เอกภาพ”   คือความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน  ได้แก่ การเสนอเรื่องที่สอดคล้องผูกพันร้อยรับกันทั้งเรื่อง  มีความผสมกลมกลืนไม่ขัดเขินไม่ขาดตอน ไม่หลงทางเพริดไปจนทำให้เรื่องน่าเบื่อ แสดงประเด็นสำคัญหรือใจความของเรื่องแต่ละใจความแต่ละตอนได้อย่างเหมาะสมกะทัดรัด

๔)  ความสมจริง  การชื่นชม วรรณคดีประเภทร้อยกรองนั้น บางกรณีอาจมีปัญหาในเรื่องของความสมจริงเข้ามาปะปนอยู่ด้วย เพราะกวีอาจนำเรื่องที่ผู้อ่านไม่เคยทราบหรือไม่มีโอกาสสัมผัสมาสร้างเป็นเค้าโครงเรื่อง หรือในการใช้ภาษา ก็อาจใช้กวีโวหารอุปมาอุปไมย กล่าวเกินความเป็นจริง หรือกวีอาจใช้จินตนาการวาดภาพที่กวีประสงค์จะเสนอ และผู้อ่านทราบแน่ว่าเป็นเรื่องที่ห่างไกลจากความเป็นจริง หรือไม่อาจแน่ใจได้ว่ามีจริง เป็นจริง เช่น เรื่องผีปีศาจ แม่มด เทวดาอุ้มสม อิทธิฤทธิ์ปาฏิหารย์ หรือ ความเพ้อฝัน จึงเป็นหน้าที่ของกวีผู้สร้างสรรค์  ที่จะต้องโน้มน้าวให้ผู้อ่านเห็นจริงเห็นจัง ยกตัวอย่างบทชมธรรมชาติ เรื่อง อิเหนา เช่น

เรื่อง อิเหนา “พระชมรุกขชาติที่ริมทาง                      สูงสล้างแลระหงดงใหญ่ ร่มรื่นชื้นชัฏระบัดใบ                                         ลมพัดกิ่งไกวไปมา ลำดวนหวนหอมพะยอมแย้ม                              พิกุลแกมแก้วเกดกฤษณา บ้างเผล็ดผลพวงดวงผกา                        หล่นกลาดดาษดาพนาลี คณานกโบยบินมากินผล                        เสียงพลครั่นครื้นก็ตื่นหนี อันมิ่งไม้บนเทินเนินคีรี                                     ท่วงทีดังดีดอยู่อัตรา”                                                                       (อิเหนา  รัชกาลที่ ๒)

            สรุป  การวิจารณ์วรรณคดีขั้นพื้นฐาน ควรมีความรู้ ความเข้าใจในเรื่อง โครงสร้างของเรื่อง แก่นของเรื่อง และกลวิธีการดำเนินเรื่อง ในด้านการเปิดและปิดเรื่อง การเลือกรูปแบบ เอกภาพ และความสมจริง

การสมาสและการสนธิ

                                                            ใบความรู้เรื่องการสมาสและการสนธิ

คำสนธิ

          คำสนธิในภาษาไทยหมายถึงคำที่มาจากภาษาบาลี-สันสกฤต มาเชื่อมต่อกัน ทำให้เสียงพยางค์หลัง

ของคำแรกกลมกลืนกันกับเสียงพยางค์แรกของคำหลัง

สนธิมี 3 ลักษณะ คือ

          1. สระสนธิ

          2. พยัญชนะสนธิ

          3. นิคหิตสนธิ

1. สระสนธิ คือการกลมกลืนคำด้วยเสียงสระ เช่น

วิทย+อาลัย = วิทยาลัย

พุทธ+อานุภาพ = พุทธานุภาพ

มหา+อรรณพ = มหรรณพ

นาค+อินทร์ = นาคินทร์

มัคค+อุเทศก์ = มัคคุเทศก์

พุทธ+โอวาท = พุทโธวาท

รังสี+โอภาส = รังสิโยภาส

ธนู+อาคม = ธันวาคม

2. พยัญชนะสนธิ เป็นการกลมกลืนเสียงระหว่างพยัญชนะกับพยัญชนะ ซึ่งไม่ค่อยมีใช้ในภาษาไทย เช่น

รหสฺ + ฐาน = รโหฐาน

มนสฺ + ภาว = มโนภาว (มโนภาพ)

ทุสฺ + ชน = ทุรชน

นิสฺ + ภย = นิรภัย

3. นฤคหิตสนธิ ได้แก่การเชื่อมคำที่ขึ้นต้นด้วยนฤคหิตหรือพยางค์ท้ายของคำหน้าเป็น นฤคหิต กับคำอื่นๆ เช่น

สํ + อุทัย = สมุทัย

สํ + อาคม = สมาคม

สํ + ขาร = สังขาร

สํ + คม = สังคม

สํ + หาร = สังหาร

สํ + วร = สังวร                        

หลักการสังเกต

          1. คำสนธิต้องเป็นคำบาลี สันสกฤตเท่านั้น

          2. เมื่อนำคำมาสนธิกันแล้ว จะกลายเป็นคำเดียว และจะต้องแปลจากคำหลังมาคำหน้า

          3. คำที่จะนำมาสนธิกัน จะต้องมีทั้งสระหน้าและสระหลัง

          4. เมื่อสนธิแล้วจะมีการเปลี่ยนแปลงพยัญชนะ สระ หรือนิคหิตที่เชื่อมเสมอ

คำสมาส

           คำสมาส คือ คำที่เกิดจากการนำคำในภาษาบาลีและสันสกฤตมารวมเข้าด้วยกัน เพื่อทำให้เกิดคำใหม่

ที่มีความหมายใหม่ โดยยังมีเค้าของความหมายเดิมอยู่

       หลักสังเกตคำสมาสในภาษาไทย

1. เกิดจากคำมูลตั้งแต่สองคำขึ้นไป

2. เป็นคำที่มีรากศัพท์มาจากภาษาบาลีและสันสกฤตเท่านั้น เช่น กาฬพักตร์ ภูมิศาสตร์ ราชธรรม บุตรทาน อักษรศาสตร์ อรรถคดี ฯลฯ

3. พยางค์สุดท้ายของคำหน้า หากมีสระ อะ หรือมีตัวการันต์อยู่ ให้ยุบตัวนั้นออก (ยกเว้นคำบางคำ เช่น กิจจะลักษณะ เป็นต้น)

4. แปลความจากหลังมาหน้า เช่น ราชบุตร แปลว่า บุตรของพระราชา, เทวบัญชา แปลว่า คำสั่งของเทวดา, ราชการ แปลว่า งานของพระเจ้าแผ่นดิน

5. ส่วนมากออกเสียงพยางค์ท้ายของคำหน้า แม้จะไม่มีรูปสระกำกับอยู่ โดยจะใช้เสียง อะ อิ และ อุ (เช่น เทพบุตร) แต่บางคำก็ไม่ออกเสียง (เช่น สมัยนิยม สมุทรปราการ)

6. คำบาลีสันสกฤตที่มีคำว่า พระ ซึ่งกลายเสียงมาจากบาลีสันสกฤต ก็ถือว่าเป็นคำสมาส (เช่น พระกร พระจันทร์)

7. ส่วนใหญ่จะลงท้ายว่า ศาสตร์ กรรม ภาพ ภัย ศึกษา ศิลป์ วิทยา (เช่น ศึกษาศาสตร์ ทุกขภาพ จิตวิทยา)

8. อ่านออกเสียงระหว่างคำ เช่น

ประวัติศาสตร์    อ่านว่า        ประ – หวัด – ติ – ศาสตร์

นิจศีล                 อ่านว่า        นิจ – จะ – สีน

ไทยธรรม          อ่านว่า         ไทย – ยะ – ทำ

อุทกศาสตร์       อ่านว่า         อุ – ทก – กะ – สาด

อรรถรส             อ่านว่า        อัด – ถะ – รด

จุลสาร               อ่านว่า         จุน – ละ – สาน

9. คำที่มีคำเหล่านี้อยู่ด้วย มักจะเป็นคำสมาส คือ การ กร กรรม คดี ธรรม บดี ภัย ภัณฑ์ ภาพ ลักษณ์ วิทยา ศาสตร์

       ข้อสังเกต

1. ไม่ใช่คำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤตทั้งหมด เช่น

เทพเจ้า           (เจ้า เป็นคำไทย)

พระโทรน     (ไม้ เป็นคำไทย)

พระโทรน      (โทรน เป็นคำอังกฤษ)

บายศรี           (บาย เป็นคำเขมร)

2.คำที่ไม่สามารถแปลความจากหลังมาหน้าได้ไม่ใช่คำสมาส เช่น

ประวัติวรรณคดี     แปลว่า     ประวัติของวรรณคดี

นายกสมาคม        แปลว่า      นายกของสมาคม

วิพากษ์วิจารณ์      แปลว่า      การวิพากษ์และการวิจารณ์

3. คำสมาสบางคำไม่ออกเสียงสระตรงพยางค์ของคำหน้า เช่น

ปรากฏ      อ่านว่า     ปรา – กด – กาน

สุภาพบุรุษ     อ่านว่า     สุ – พาบ – บุ – หรุด

สุพรรณบุรี      อ่านว่า      สุ – พรรณ – บุ – รี

สามัญศึกษา     อ่านว่า      สา – มัน – สึก – สา

ตัวอย่างคำสมาส

ธุรกิจ    กิจกรรม   กรรมกร   ขัณฑสีมา  คหกรรม   เอกภพ    กาฬทวีป

สุนทรพจน์    จีรกาล   บุปผชาติ    ประถมศึกษา    ราชทัณฑ์    มหาราช   ฉันทลักษณ์

พุทธธรรม   วรรณคดี   อิทธิพล     มาฆบูชา   มัจจุราช   วิทยฐานะ   วรรณกรรม

สัมมาอาชีพ    หัตถศึกษา  ยุทธวิธี   วาตภัย   อุตสาหกรรม   สังฆราช    รัตติกาล

วสันตฤดู    สุขภาพ  อธิการบดี   ดาราศาสตร์    พุพภิกขภัย   สุคนธรส    วิสาขบูชา

บุตรทาน   สมณพราหมณ์   สังฆเภท   อินทรธนู   ฤทธิเดช   แพทย์ศาสตร์

ปัญญาชน    วัตถุธรรม    มหานิกาย   มนุษยสัมพันธ์